ماهی قزل آلای رنگین کمان (oncoryhunchus-Mykiss)
این ماهی بومی سواحل اقیانوس آرام در آمریکای شمالی می باشد که در سال 1880 به اروپا و به تدریج به تمام نقاط مستعد دنیا معرفی گردید . بدن ماهی پوشیده از خال های سیاه و ستاره ای شکل است و ماهیان بالغ در دوطرف بدن نواری به رنگ صورتی و به شکل رنگین کمان دارند که به خصوص درماهیان نر بالغ به خوبی نمایان می گردد و به همین دلیل به ان قزل آلای رنگین کمان (Rain Bow Trutta) می گویند .
قزل آلای رنگین کمان در مقابل تغییرات درجه حرارت آب و اکسیژن محلول در آب و انتخاب غذا زیاد حساس نبوده و از سازش پذیری خوبی برخوردار می باشد . به همین دلیل در حال حاضر به صورت ماهی شماره یک اکثر کارگاههای تکثیر و پرورش ماهیان سرد آبی در اکثر نقاط جهان به حساب می آید .
ویژگی های ماهیان پرورشی:
-1ماهیان پرورشی باید سریع الرشد بوده ودر دوران پرورش به وزن متعارف مورد انتظار رسند
- 2متناسب با ذائقه مردم منطقه بوده وبازارپسند باشند
3- علاوه بر مصرف غذای طبیعی از اقلام غذایی ارزان قیمت ومصنوعی نیز تغذیه کنند
4- نسبت به شرایط نامناسب رژیم فیزیکی وشیمیایی آب وتغییرات حاصله از آن مقاوم بوده وسازگاری نشان دهد
5- در مقابل تورکشی ودستکاری وبیماری ها مقاوم باشد
6- زندگی در شرایط متراکم وفوق متراکم را به خوبی بتوانند تحمل نمایند
7- امکان تکثیر انبوه آنها وجود داشته باشدامکان تهیه غذا ودیگر احتیاجات پرورش در منطقه وجود داشته باشد.
- 8 این گروه از ماهیان بطور عمده از چهارگونه تشکیل شده که هر گونه دارای رژیم غذایی خاص می باشد. این گروه از ماهیان بیشترین استعداد رشد را در دمای 22 تا 30 درجه سانتی گراد دارند و بصورت توام و معمولا استخرهای خاکی با وسعت بیش از نیم تا یک هکتار پرورش می یابند. زمان مناسب برای پرورش این نوع ماهیان نیمه اول سال می باشد
مکان های مناسب برای احداث مزارع پرورش ماهیان سرد آبی ( قزل آلای رنگین کمان ): قبل از احداث مزارع پرورش باید ابندا امکانات و توانمندیهای بالقوه و بالفعل منطقه را مورد بررسی قرارداد . چنانچه مناسب برای فعالیت مورد نظر بود آنگاه نسبت به شروع فعالیت اقدام نمود. بی شک عوامل بنیادی ( آب و خاک ) از مهم ترین عوامل انتخاب محل مناسب هستند که باید هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی مناسب برای فعالیت پیش بینی شده باشد و بدون مطالعه عوامل مذکور هچ فعالیتی باموفقیت همراه نبوده و محکوم به شکست خواهد بود و یا راندمان زیادی نخواهد داشت.
منابع آبی و محل های مناسب برای پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان بیشتر در ارتفاع 300 تا 2000 متری از سطح آبهای آزاد قرار دارند . در کشور ما استانهای غربی مانندآذربایجان غربی و شرقی ، کردستان ، کرمانشاه ، لرستان ، همدان ، چهار محال و بختیاری ، کهکیلویه ، مازندران ،تهران و بخش هایی از استان گیلان دارای استعدادهای بیشتری در زمینه پرورش این گونه ماهیان نسبت به سایر نقاط هستند .
ویژگی مکان های مناسب برای پرورش قزل آلای رنگین کمان :
الف - دسترسی به آب وزمین از نظر کمی و کیفی
براساس حداقل آبدهی منبع آبی ، میزان تولید ماهی با کمی اختلاف در ارتفاعات مختلف از سطح آبهای آزاد تعیین می گردد . در برآورداولیه به ازای هر 10 لیتر در ثانیه آب جاری تولید( 1-1.5) تن ماهی قزل آلای در فضای پرورشی 100متر مربع تعیین می گردد . بنابراین افزایش میزان آب جاری به تناسب افزایش میزان تولید نیز پیش بینی می شود .
برای تعیین نسبتا دقیق آبدهی منبع آبی تغییرات ونوسانات آبدهی آن در طول 5 تا 10 سال گذشته را مشخص می کنند . برای این منظور می توان از سازمان آب هر منطقه یا بومیان آن منطقه کمک گرفت .
حداقل میزان آلدهی یک منبع آبی در ماهای مهر ( قبل از بارندگی ) و در دی و بهمن ( قبل از ذوب شدن برف ها ) مشخص می شود . سرمایه گذاری اولیه نیز بر اساس حداقل میزان آبدهی منبع آبی انجام می گیرد . ضمن آنکه نحوه تامین آب اضطراری در مواقع لازم باید مشخص شود . مثلا اگر از آب رودخانه استفاده می شود ، امکان گل آلودگی آن در فصول خاصی از سال وجود دارد .
علاوه بر کمیت ، کیفیت آب نیز باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد . چنانچه قبلا از منبع آب مورد نظر برای فعالیت آبزی پروری استفاده نشده ، نیاز به دقت و بررسی مضاعف وجود دارد . تعدادی از فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب در محل قابل اندازه گیری است و برای بررسی کامل آب ، بایذ نمونه آب را به آزمایشگاههای مربوط ارسال نمود .
منابع تامین آب :
1- چشمه ها 2- قنات ها 3- رودخانه ها 4- چاهها از جمله آرتزین و نیمه عمیق که این منابع هر کدام برای خود یکسری محاسن و معایبی را دارند .
ب - دسترسی به راهای ارتباطی :
دسترسی به راههای مناسب به ویژدرزمستان ها ازمعیارهای مهم در انتخاب محل می باشد . زیرا برای ساخت مزرعه و حمل مصالح می تواند موجب کاهش یا افزایش هزینه ها گردد . همچنین در مرحله بهره برداری از مزرعه برای تامین نهاده های تولید و فروش محصولات نیاز به راه مناسب می باشد .
ج - دسترسی به برق و تلفن و بازار فروش ماهی و تهیه غذای ماهی :
بهتر است غذای ماهیان هر چه تازه تر در اختیار آنها قرار گیرد . این مورد شامل غذای کنسانتره و یا اقلام غذایی اولیه ترکیبی مانند پودر ماهی ، کنجاله سویا و غیره نیز میشود . نزدیک بودن به بازار تهیه غذای ماهی ضمن آنکه موجب کاهش هزینه حمل می گردد ، هزینه انبار و نگهداری غذا را نیز کم می کند و در بعضی مناطق ممکن است ارزان تر در دسترس باشد .
نزدیکی به یازار فروش ماهی ضمن کاهش هزینه حمل ، اعمال مدیریت فروش و عرضه به بازار را ارزان تر می کند و تولید کننده می تواند به تناسب تقاضای بازار ، ماهی از استخرهای خود صید و در کوتاهترین زمان ممکن به صورت تازه در اختیار مصرف کننده قرار داده و سود بیشتری نصیب وی گردد .
اختصاصات زمین از نظر خاک و توپوگرافی برای احداث مزرعه :
1- درمعرض ورود هرز آبها ، پسابهای ناشی از فعالیت های کشاورزی و معدن داری نباشد .
-2 در معرض سیلاب ها و کولاک ها نباشد .
-3 در معرض ریزش و یا فرسایش دیواره تپه ها و کوه ها نباشد .
4- در معرض ورود فاضلاب های خانگی و صنعتی نباشد .
-5راه مناسب به ویژه در زمستان داشته باشد .
-6 به منبع انرژی ( برف ) نزدیک باشد .
-7 مشکل زیست محیطی نداشته باشد .
-8 مالکیت زمین مشخص باشد .
-9 از نظر توپوگرافی به گونه ای باشد که آب به راحتی به حوضچه ها هدایت و به راحتی از آن خارج گردد .
-10 دارای شیب ملایمی باشد تا هزینه های خاک برداری کاهش یابد .
-11 فضا برای توسعه داشته باشد .
-12 بافت خاک مقاومت در مقابل تاسیسات و استخرها را داشته باشد ، به طوری که پس از احداث ، مشکل رانش زمین رخ ندهد .
-13 خاک نباید نفوذ پذیر باشد .
-14 خاکها یی که در آنها ریشه درختان و نی و ... وجود دارد مناسب نیستند زیرا موجب هدر رفتن آب می شوند .
خاک مناسب :
خاک نفوذ ناپذیر با استفاده از مخلوطی از خاک رس و خاک های نسبتا سبک مثل شن و ماسه و کوبیدن آنها تهیه می شود .
استخرهای پرورشی :
استخرها انواعی از محیط های پرورشی هستند که با توجه به نوع منبع آبی مورد استفاده ، اختلاف ارتفاع زمین نسبت به کف منبع آب رسانی ، نحوه خروج آب از استخرها و وضعییت زمین ممکن است در داخل زمین و یا روی زمین ساخته شود . نوع استخر و شکل آن بستگی به مساحت و شکل هندسی و بافت زمین ،میزان آب قابل دسترس ، موقعییت جغرافیایی و شیب زمین دارد .
انواع استخرها :
-1 بتونی
-2 بتونی مستطیل شکل
-3 بتونی مکعبی شکل
-4 بتونی گرد
5 - استخرهای خاکی
-6 حوضچه های پیش ساخته
-7 محیط های محصور مثل قفس های پرورشی
ضد عفونی استخرها: استخرها که در اندازههای متفاوتی هستند ( از 100 متر مربع برای تخمریزی گرفته تا بیش از 10 هکتار) برای پرورش ماهیان استخرهای نمونه یا در زمین حفر میشوند و یا بوسیله پشتههای خاکی ساخته میشوند که در هر حال باید قابل زهکشی باشند و این کار معمولاً بوسیله سیستم ( مانک ) صورت میگیرد . بهترین و ارزانترین روش ضد عفونی استخرها خنک نگه داشتن به آیش در آوردن آن است
شرایط زیستی ماهی قزل آلا :
درجه حرارت:با افزایش دمای اب ازمیزان درجه اشباع گازهای محلول در آب (از جمله اکسیژن)کاسته میشود..همچنین با افزایش یا کاهش دمای آب از اپتیمم(18-12)عمل غدد مترشحه آنزیم های گوارشی ماهی قزل الامختل شده و دررشد ماهی رکود ایجاد می کند.بهترین دما برای قزل الا 16 درجه است.آزاد ماهیان قادر به تحمل دمای 25 درجه هستند.اما یقینا در این دما هیچ گونه رشد و تغذیه ای ندارند البته تحمل چنین دمایی به عوامل مختلفی از جمله مدت زمان و روند تغیرات حرارتی آب دارد.چنانچه تغیرات ناگهانی دمای آب موجب فلج شدن ماهیچه های قلب و دستگاه تنفسی و مرگ به ویژه در بچه ماهیان میشود.بنابراین تغیرات دمایی باید به تدریج انجام شود.(حداکثر یک درجه در دقیقه)تا ماهی بتواند خود را با دمای آب تطبیق دهد و دچار شوک نشود.برای اندازه گیری دمای آب از دماسنج های جیوه ای و الکلی استفاده میشود.
املاح محلول:یون های اصلی ایجاد کننده شوری شامل سدیم ؛پتاسیم,کلسیم؛کلر؛و بیکربنات و...هستند که در واقع کل مواد جامد محلول همان شوری آب هستند.قزل الا میتواند میزان شوری را تا 30ppt تحمل کند اما بهترین شوری که با موفقیت همراه خواهد بود 10ppt است البته در چنین شوری ماهیانی قابل پرورش هستند که وزنی بالای 20تا50 گرم داشته باشند.
:PHعبارت است از غلظت یونهای هیدروژن در آب که بیانگر حالت های اسیدی؛خنثی وقلیایی آب است.اکثر آب های طبیعی دارای PH بین2/6-6/7 هستند.حداقل و حداکثر PH قابل قبول برای ماهی(5/6_5/8)در نظر گرفته شده که در بعضی شرایط قادر به تحمل PH های پایین تر یا بالاتر نیز هستند ولی بازده رشد و تولیدمثل در این آب ها کاهش می یابد
سختی آب:سختی آب بر اساس غلظت کربنات کلسیم (caco3)آب تعیین می شود. .پرورش ماهی در محدوده وسیعی از سختی (100-400)قابل انجام است با این وجود هر چه آب سخت تر باشد تغییراتPH کمتر است به دلیل رقابتی که با فلزات سنگین در آب انجام می دهد؛احتمال مسمومیت با این فلزات کاهش می یابد.
اکسیژن محلول آب:اکسیژن مهمترین عامل در کیفیت آب مورد نیاز پرورش ماهی است با اکسیژن محلول فراوان می تواند از ماهیان سالم و با نشاطی بر خوردار باشد.ماهی ها فقط قادر به جذب اکسیژن حل شده در آب هستند.منابع تامین کننده اکسیژن آب در درجه اول هوای مجاور آب است که از طریق انتشار وارد آب می شود.فتوسنتز یکی دیگر از منابع تامین کننده می باشد که بیشتردر آب های راکد وبا پوشش گیاهی زیاد نفوذ و حضور نور موجب افزایش اکسیژن آب می شود.اکسیژن آب ورودی استخرهای پرورش قزل الا باید حد اقل 8 میلی گرم در لیتر باشد و خروجی اکسیژن کمتر از 5/5 میلی گرم در لیتر باشد.
عوامل موثر بر اکسیژن آب:
درجه حرارت :با افزایش دمای آب از درجه اشباع گاز اکسیژن در آب کاسته می شود.
شوری :با افزایش شوری قدرت نگهداری اکیسژن آب کاهش می یابد.
ارتفاع : با افزایش ارتفاع از سطح آبهای آزاد چون فشار کاهش می یابد؛از میزان حلالیت اکیسژن آب کاسته می شود.
عوامل موثر بر مصرف اکسیژن در استخر ها:
اندازه ماهی : بچه ماهیان و ماهیان نورس بر اساس واحد وزنشان نسبت به ماهیان بزرگتربه اکیسژن بیشتری نیاز دارند.
فعالیت : نیاز اکسیژنی ماهی در هنگام فعالیت و تحرک نسبت به حالت استراحت بیشتراست.
تغذیه : کسیژن مورد نیاز بعد از تغذیه افزایش می یابد.زیرا برای عملیات سوخت و ساز,بدن ماهی نیاز به اکسیژن بیشتر دارد.
استرس :در اثراسترس نیاز ماهی به اکسیژن بیشتر میشود.لذا تا حدامکان باید از وارد کردن استرس به ماهیان در فعالیت هایی چون بیومتری یا انتقال آنها جلوگیری نمود.
نشانه های کمبود اکسیژن آب:
بتدریج که اکسیژن آب رو به کاهش می رود ابتدا چند قطعه ماهی که آبشش ضعیف تری دارند در مدخل ورودی آب به استخر تجمع کرده؛با هم به سطح آب آمده و بدون آنکه حرکتی داشته باشند منظم و ردیفی در کنارهم دهان خود را باز و بسته می کنند؛با گذشت زمان بر تعداد آنان افزوده شده و شروع به تلفات می کنند.ماهیانی که در اثر کمبود اکسیژن تلف می شوند؛اغلب با دهان باز میمیرند و علایمی مانند رنگ پریدگی پوست؛پر خونی و چسبیدگی شعاع های آبشش به یکدیگر و خونریزی های کوچک در بعضی نقاط بدن مانند اتاقک قدامی چشم دارند.اندازه گیری اکسیژن آب در زمان تلفات کمک زیادی به تشخیص علت تلفات می کند؛زیرا در صورت گذشت زمان ممکن است اکسیژن به حد طبیعی برگردد و موجب اشتباه در تشخیص شود.اکسیژن محلول با اکسیژن مترهای دیجیتالی یا کیت های مخصوص قابل اندازه گیری است.با مشاهده حالت کمبود اکسیژن در استخرباید بلافاصله نسبت به رفع آن اقدام کرد و با وارد کردن آب تازه بیشتر یا هوادهی؛این مشکل را بر طرف نمود
