ماهیان خاویاری دریای خزر

ماهیان خاویاری که استروژن نامیده می شوند و از خانواده تاس ماهیان، از جمله گونه های آب زی کم نظیری هستند که از قدمتی چند صد میلیون ساله که به عصر ژوراسیک باز می گردد بر خوردارند و از این رو ماهیان خاویار را فسیلهای زنده جهان می نامند که همراه با تکاملی فیلوژنی تا به امروز باز مانده اند . از منظر تعدد گونه ها به ۲۷ گونه و زیر گونه در جهان تقسیم می شوند که از این تعداد ۵ گونه در دریای خزر زندگی می کنند ،دریایی که خود به تنهایی ۹۳ درصد ذخایر ماهیان خاویاری جهان را در خود جای داده است. اما ارزش ماهیان خاویاری نه به جهت استفاده از گوشت انان که به واسطه تخم انان که به خاویار یا مروارید سیاه مشهور است ،می باشد . خاویار خود به تنهایی به عنوان اشرافی ترین صبحانه جهان محسوب می گردد بسیاری آن را به شکل خام و یا همراه با تخم مرغ و اغشته به زرده ان میل می کنند و گروهی نیز به اندازه نوک قاشقی از ان را همراه با سبزیجات معطر یا قطعه کوچکی از نان و کره می خورند و بوی تند ماهی مانند ان و طعم شورش را بسیار دوست می دارند و انرا بسیار پر کالری و انرژی زا می دانند و این چنین نیز هست .  

۵ گونه از ماهیان خاویاری ممتاز جهان نیز در این دریا میزیند که به ترتیب کیفیت عبارتند از « فیل ماهی» -«قره برون یا ماهی خاویاری ایران »- «ماهی خاویاری گلد(چالباش) یا روس»- «ماهی شیپ »-« ماهی ازون برون»، . فیل ماهی بزرگترین ماهی ابهای داخلی است که از نقطه نظر کیفیت خاویار رتبه اول را به خود اختصاص داده است نام دیگر ان بلوگا است و نمونه هایی از انها با وزنی در حدود۱۴۰۰کیلوگرم و سنی بیش از ۱۰۰ سال صید شده است . 

ماهیان خاویاری که استروژن نامیده می‌شوند و از خانواده‌ تاس‌ماهیان‌اند، در شمار گونه‌های آبزی کم‌مانندی هستند که از پیشینه‌ای چندصدمیلیون ساله ـ که به عصر ژوراسیک باز می‌گردد ـ برخوردارند؛ و در این فرایند، تکامل یافته و امروز به ما رسیده‌اند.رقم گونه‌های خاویاری، به 27 گونه و زیرگونه در جهان تقسیم می‌شود که از این تعداد، 5 گونه در دریای خزر زندگی می‌کنند؛ دریایی که به تنهایی 93 درصد ذخایر ماهیان خاویاری جهان را در خود جای داده است.
اما ارزش ماهیان خاویاری نزد مردم، نه برای استفاده از گوشت آن، که برای تخم آن است و شهرت‌اش نیز برای همین مروارید سیاه‌اش است.تخم خاویار در شمار اشرافی‌ترین صبحانه جهان است. بسیاری آن را به شکل خام و یا همراه با تخم‌مرغ و آغشته به زرده آن می‌خورند؛ و گروهی دیگر آن را همراه با سبزیجات خوشبو و نان و کره. اما در نزد برخی خوش غذاها هرچیز افزودنی به آن، خیانتی است نابخشودنی؛ آنان بر این باورند که خاویار را تنها برای بوی تند، مزه گس و شوراش باید دوست داشت.
خاویار بسیار پرکالری و انرژی‌زا است و انواع گوناگون آن همچون: خاویار طلایی و سرخ و سیاه که البته در این میان خاویار سیاه از ارزشی قابل توجه برخوردار است.
5 گونه از ماهیان خاویاری ممتاز جهان در دریای خزر می‌زیند که به ترتیب کیفیت عبارتند از: «فیل ‌ماهی»، «قره‌ برون ایرانی»، «گُلد (چالباش روس)»، «شیپ» و «ازون برون».

فیل ماهی

فیل‌ماهی، بهترین ماهی آب‌های داخلی است که کیفیت ممتازش، رتبه اول را به خود اختصاص داده و نام دیگرش بلوگا است؛ و نمونه‌هایی از آن با وزنی تا 1400 کیلوگرم و سنی بیش از 100 سال، از سوی صیادان، به تور انداخته شده است.
این‌گونه ماهی، هر 2 یا 3 سال یک بار، تخم‌ریزی می‌کند و بین 14 و 17 سالگی بالغ می‌شود و به نام بهترین خاویار، رتبه گران‌ترین ماهی و خاویار جهان را دارا است. از قامتی 5/1 متر تا 4 متر برخوردار است و تا امروز، رکورد صید آن در ایران، 620 کیلوگرم بوده است.

قره ‌برون

قره ‌برون(تاس‌ماهی ایران، بینی‌سیاه)، در حال حاضر، گونه‌ای مستقل به شمار می‌رود؛ چرا که پیش‌تر، آن‌را زیرگونه‌ای از ماهی روس می‌دانستند و اکنون از رتبه دوم ارزش برخوردار است. در حال حاضر برای تکثیر مصنوعی از گونه «روسی» پیشی گرفته و همچنین از آن بزرگ‌تر است و دارای کیفیت خاویاری برتر نیز هست. از نظر ظاهری تا اندازه‌ای شبیه گونه روسی خودش است، با رنگی تیره‌تر و با رنگ‌دانه‌های سفید رنگ که تا بینی او ادامه دارد و از نظر ظاهری از تاس‌ماهی روس جدایش می‌سازد.وزنش به 60 تا 130 کیلوگرم می‌رسد و درازایش از یک متر تا 2 متر؛ که در فاصله 12 تا 14 سالگی بالغ می‌شود.

تاس ماهی روس (چالباش)

واژه «خاویار» واژه‌ای فارسی و دگردیس شدة واژه خاگ‌آور (تخم‌آور) است.
«تاس ماهی» در شمار گونه‌هایی است که در تمامی نقاط دریای خزر یافت می‌شود و تخم خاویار آن را مردم به گویش خود، «طلایی» می‌نامند؛ که از رتبه سوم ارزش برخوردار است و در فاصله 12 تا 16 سالگی به سن تخم‌دهی می‌رسد و بالغ می‌شود. از طول 1 تا 2 متر برخوردار است و از وزن 60 تا 100 کیلوگرم.

شیپ

ماهی شیپ، معمولاً مهاجری است که برای تخم‌ریزی به سواحل ایران می‌آید و در رودخانه‌های آبریز دریای خزر تخم‌گذاری می‌کند. از عمری سی ساله برخوردار است، سبک وزن بوده و تعدادش بسیار اندک است و از نظر ارزش در رتبه چهارم قرار دارد و با طولی بیش از یک متر و وزنی سبک؛ که در فاصله 10 تا 14 سالگی بالغ می‌گردد و به سن تخم‌دهی می‌رسد.

ماهی اوزون برون (دراکول)

اوزن برون یا بینی‌سیاه، کوچک‌ترین ماهی خاویار دریای خزر است که در ایران به اشتباه کلیه ماهیان خاویاری را به نام آن می‌شناسند. اوزون برون به لحاظ کیفی در رتبه آخر قرار دارد؛ چرا که تخم‌اش ریزتر و ارزان‌تر است. این ماهی از نظر تکثیر مصنوعی با مشکلاتی مواجه است و تعداد آن نیز در شرایط طبیعی، رو به کاهش می‌رود. اوزون برون در فاصله 8 تا 12 سالگی بالغ می‌شود. قامتی یک تا 5/1 متری دارد و وزنی سبک‌تر از دیگر ماهیان خانواده خود در دریای خزر.
* * *
همان گونه که خاویار سیاه در ایران و جنوب روسیه شناخته شده‌تر است، خاویار سرخ در سیبری و خاور دور، هواداران بیشتری دارد. گرچه خاویار سرخ از خاویار سیاه ارزان‌تر است، اما مزه و ارزش غذایی آن دست‌کمی از خاویار سیاه ندارد.
خاویار سرخ یا سیاه را می‌توان در تمامی فروشگاه‌های مواد غذایی روسیه خریداری کرد. در اغذیه فروشی‌ها چند دانه خاویار سرخ بر روی برشی از نان با یک برگ جعفری سرو می‌شود.
بسیاری، طعم خاویار را ناخوشایند می‌دانند و آن را همراه خوراکی دیگری می‌خورند؛ و گروهی که خود را در جهان به عنوان علاقه‌مندان حقیقی خاویار معرفی می‌کنند، معتقدند کسی که طعم خاص ماهی و مزه تند خاویار خالص و سرد را دوست ندارد و تاب نمی‌آورد، همان بهتر که به آن لب نزند، تا آن را با آمیختن به خوراکی دیگر، قابل خوردن کند.

هر ۲ یا ۳ سال یک بار تخم ریزی می کند و بین ۱۴ و ۱۷ سالگی بالغ می شود و به واسطه بهترین خاویار، رتبه گرانترین ماهی و خاویار جهان را دارا ست . از قامتی معادل یک و نیم متر تا بیش از چهار متر بر خوردار است ، رکورد صید ان در ایران ۶۲۰ کیلوگرم بوده است.  

عامل اصلی کاهش صید ماهیان خاویاری در دریای خزر صید غیر مجاز است که اجازه رسیدن ماهیان خاویاری به سن بلوغ را نمی دهد.  به جز ایران سایر کشورها ۷ تا ۱۰ برابر سهمیه صیدشان، صید غیرمجاز دارند. 

گیلان با توجه به شرایط آب و هوایی،گونه های سریع الرشد، متخصصین زبده و پایین بودن هزینه ها نسبت به خارج ایران می تواند به عنوان یک قطب مؤثر و مطرح در عرصه پرورش ماهیان خاویاری در دنیا باشد. 

قاچاق و صید بی رویه، آلودگی آب دریا ورود انواع فاضلاب‌ها و آلاینده موجب شده تا نسل ماهیان خاویاری در بزرگترین دریاچه بسته جهان در معرض خطر جدی قرار گیرد.
به گزارش مهر، آمارها بیانگر آن است که نسل بسیاری از گونه‌های ماهیان خاویاری در دریای خزر به مخاطره افتاده و زنگ انقراض این گونه‌های ارزشمند و حیاتی طنین انداز شده است.
نبود قانون مناسب برای تعیین میزان صید، برداشت بی رویه از ذخایر موجب شده تا نگرانی‌ها درباره حفظ گونه‌های ارزشمند ماهیان در دریای خزر بیشتر شود که برای جلوگیری از این فرایند به تعامل، همکاری جدی و ایجاد راهکارهای اصولی و عملی نیاز است.
همچنین ورود سالانه پنج میلیون تن مواد آلاینده از استان‌های شمالی ایران به دریای خزر، زنگ خطر ناشی از مرگ تدریجی ذخایر این دریا را به صدا درآورده و تداوم روند آلودگی، این دریا را به زباله دانی در آینده تبدیل می‌کند.
این در حالی است که دریای خزر به عنوان بزرگترین منبع ماهیان خاویاری دنیا، 90 درصد خاویار جهان را تامین می کند ولی استحصال خاویار در سال گذشته در آن کمتر از10 تن بود در حالیکه دهه 60 میزان استحصال خاویار در کشور بیشتر از 200 تن در سال بوده است. 

مدیر امور ماهیان خاویاری گلستان گفت: ماهیان خاویاری هم به لحاظ قدمت و هم از نظر قیمت نسبت به سایر گونه‌های آبزی دارای ارزش و اهمیت بیشتری هستند، بنابراین باید در حفظ این منابع دریایی تلاش بیشتری صورت گیرد.

احتمال می رود در آینده بسیار نزدیک، علاقه مندان خوش طبع خاوریار، ماهی های خاویاری دریای خزر را از دست بدهند. بدین منظور سران 5 کشور حاشیه دریای خزر طی اقدامی، با اجرای طرح ممنوعیت صید ماهی های خاویاری به مدت 5 سال موافقت کرده اند. کارشناسان شک ندارند که مذاکرات هیات های این 5 کشور در نشست قزاقستان که طی چند روز آینده برگزار می شود، نتایج خوبی خواهد داشت.

در هر صورت میخاییل گلوباکوفسکی معاون مرکز علمی – تحقیقاتی اقیانوس شناسی روسیه اینطور پیشگویی می کند که ذخیره ماهی های خاویاری دریای خزر طی 20-15 سال اخیر به میزان ده برابر کاهش یافته است. روسیه مدت ها است که پیشنهاد ممنوعیت صید این ماهی های ارزشمند را به سایر کشورها ارایه می کند. خصوصا که روسیه از سال 2003، ممنوعیت صید این ماهی ها را در آب های منطقه خود به اجرا گذاشته شده است. روسیه بر خلاف سایر دول حاشیه دریای خزر از سال 2003 به هیچ کس اجازه صید ماهی های خاویاری را نداده است. فقط برخی بخش ها اجازه صید این ماهی را برای انجام تحقیقات علمی و یا تولید ماهی خاویاری دارند. و حتی حجم صید ماهی ها برای این اهداف نیز در حد بسیار کم می باشد. اما همین کارخانه ها و آزمایشگاه های تحقیقاتی نیز برای صید ماهی ها با مشکل مواجه هستند، به عبارتی پیدا کردن آنها در دریای خزر کار راحتی نیست.

اگر شرایط به همین شکل ادامه پیدا کند، نسل ماهی های خاویاری دریای خزر به طور کل از میان خواهد رفت. روسیه مدت ها است که نسبت به این مساله اظهار نگرانی می کند و حتی صدای خود را به گوش همه رسانده است. سران دول حاشیه خزر ماه نوامبر سال گذشته نشستی در باکو برگزار کرده و با طرح ممنوعیت صید ماهی های خاویاری موافقت کردند. این کشورها از کارشناسان خود خواستند که سند مربوط به طرح ممنوعیت را تایید کنند. این مذاکرات و پروسه ی در حال انجام، به زودی در آستانه پایتخت قزاقستان ادامه پیدا می کند.

همانطور که آشکار است، کاهش ماهی های خاویاری خزر فقط به دلیل صید صنعتی و قانونی آنها نیست. بلکه این مساله در نتیجه صید بیش از اندازه ماهی ها رخ داده است و متاسفانه طی این همه سال، کسی به فکر راه حل آن نیافتاده است.

میخاییل گلوباکوفسکی معتقد است ممنوعیت صید ماهی ها که موضوع نشست شهر آستانه می باشد، می تواند به حل مساله کمک کند.

گلوباکوفسکی می گوید که اگر صید صنعتی را در تمام دول حاشیه خزر ممنوع کنیم، آنوقت فروش خاویار در تمام مغازه ها و بازارهای هر یک از این کشورها نیز ممنوع می شود. در حال حاضر صیادان ماهی های خاویاری در یکی از کشورهای ساحلی به این کار مشغول هستند. در صورتیکه ما صید و تجارت این ماهی را ممنوع اعلام کنیم، صید توسط دولت دیگر انجام می شود. همین مساله می تواند ایجاد مشکل کند. به همین خاطر، لازم است که ممنوعیت هم برای صید و هم فروش خاویار در تمام کشورهای حاشیه خزر اعمال شود. فقط در این صورت است که صیادان غیر قانونی ضربه می خورند.

البته، مبارزه با صیادان ماهی، وظیفه دستگاه های اجراکننده قانون است. روسیه در این کار موفق بوده است. صید غیر دولتی ماهی های خاویاری در سواحل متعلق به روسیه طی 4 سال اخیر تا 6 برابر کاهش یافته است. کاهش تعداد ماهی ها نتیجه صید بی رحمانه آنها است. در ایران نیز اقدامات سخت گیرانه ای برای مبارزه با صیادان غیر قانونی اتخاذ شده است. نمی توان گفت که سایر دول حاشیه خزر در این زمینه کاری انجام نداده اند. فقط اشکال کار در این است که کشورها در حل این مساله همکاری نزدیک ندارند. فقط روسیه و قزاقستان توانسته اند از سال 2005 به طور مشترک اقداماتی را علیه صیادان غیر قانونی انجام دهند. به اعتقاد کارشناس روس، این اقدامات به طور هدفمند و پنج جانبه انجام خواهد گرفت.

در هر صورت، باید راهی برای نجات ماهی های خاویاری دریای خزر پیدا کرد. اگر علاقه مندان ماهی های خاویاری مجبور شوند مدت کوتاهی را به خاطر نجات ماهی ها، بدون خاویار بسر برند، باید تحمل داشته باشند. صیادان غیر قانونی هم مجبور هستند مبارزه با صید غیرقانونی را تحمل کنند، باید بدانند که مبارزه با آنها پس از اجرای توافقنامه ممنوعیت، در هر پنچ کشور حاشیه خزر شدیدتر خواهد شد. 

ذخایر ماهیان خاویاری مازندران در وضعیت قرمز                   

معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست آلودگی‌های زیست محیطی دریای مازندران را نگران کننده دانست و گفت آلودگی‌های میکروبی رودخانه‌های ورودی به این دریاچه زنگ خطری است که هشدار می‌دهد در صورت اقدام نکردن مناسب اوضاع خطرناک خواهد شد.

به گزارش ایلنا، سید محمدباقر نبوی، معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست در مورد وضعیت آلودگی‌های دریای مازندران گفت: بیشترین میزان آلودگی‌های ورودی به این دریاچه از سمت رودخانه‌های اصلی تغذیه کننده دریای مازندران در شمال وشمال غرب آن وارد می‌شود.

• نفت، مازندران را نابود می‌کند

معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست آلودگی‌های عمده حوزه دریای مازندران را آلودگی نفتی و فلزات سنگین دانست و ادامه داد: دریای مازندران یک دریاچه و محیط آن بسته است و فقط آب به آن وارد می‌شود وخروجی آن تنها تبخیر آب است.

نبوی تاکید کرد: خارج نشدن آب از دریای مازندران و ورود آب از رودخانه‌های آلوده موجب شده تا وضعیت این اکوسیستم در وضعیت بدی قرار بگیرد.

او تصریح کرد: البته خوشبختانه چون در سواحل ایران ما فعالیت صنعتی ندارد بیشتر آلودگی‌های در سمت سواحل ما ناشی از ورود فاضلاب‌های شهری و زهاب‌های کشاورزی است.

معاون محیط زیست دریایی در این مورد توضیح داد : پایش‌های مرتب ما در آب رودخانه‌های ورودی در سواحل دریای مازندران نشان می دهد که میزان آلودگی میکروبی در سواحل ما بالاست گرچه بیشتر این میکروب‌ها جز میکروب‌ها کم ضرر هستند.

• فاضلاب و مشکل تصفیه

به گفته معاون محیط زیست دریایی وجود این آلودگی‌های میکروبی زنگ خطری است که هشدار می‌دهد در صورت عدم اقدام مناسب اوضاع خطرناک خواهد شد.

نبوی تاکید کرد: به همین منظور طبق مصوبه هیات وزیران شهرهای تا 30 هزار نفر جمعیت ظرف مدت 2 سال و شهرهای بالا 50 هزار نفر ظرف مدت 5 سال قرار است به سیستم تصفیه فاضلاب مجهز شوند.

• آلودگی زیست‌گاه‌های دریاچه

او درمورد وضعیت محیط زیست جانوری دریای مازندران نیز گفت: بحث آلودگی زیست گاه‌های دریای مازندران نیز مهم است چون بسیاری ازگونه‌های شیلاتی مهم این دریاچه مانند ماهیان خاوریاری در رودخانه‌های حاشیه آن تولید مثل می‌کنند.

نبوی وضعیت ماهیان خاویاری رادرکشور نگران کننده توصیف کرد و افزود: آمار دقیق کاهش ذخایر ماهیان خاویار در دست سازمان شیلات است اماهمین رابدانید که‌ سال گذشته میزان استحصال خاویار در کشور300 تن بوددرحالی که این آمار در سالهای نه چندان دور دست کم به یک هزار تن می‌رسید.

او ادامه داد: متاسفانه به همان میزان صید قانونی ماهیان خاویاری، صید غیر قانونی آن نیز صورت می‌گیرد گرچه در سالهای اخیر کشورمان فعالیت‌های خوبی را در زمینه احیای ذخایر و راهاسازی لارو ماهیان خاویاری داشته است اما چون همه 5 کشور حاشیه دریای مازندران صید ماهیان خاویار را انجام می‌دهد این اقدامات آنگونه که باید و شاید مثمرثمر نیست.

ماهیان خاویاری در تور قاچاق

نبوی تاکید کرد: به همین منظور در توافق نامه‌ای که در سال گذشته به امضا کشورهای حاشیه دریای مازندران رسید قرار شد تا 5 سال صید خاویار در دریای مازندران ممنوع شد تاذخایر این ماهی دوباره احیا شود و بازسازی شود اما متاسفانه این توافقنامه هنوز اجرایی نشده است.

پرورش ماهیان خاویاری: 

ماهیان خاویاری از قدیمی ترین مهره داران روی زمین هستند که از حدود 250 میلیون سال پیش تاکنون می زیسته اند و به لحاظ قدمت به آنها فسیل های زنده اطلاق می شود (Birstein,1993).  ماهیان خاویاری از جمله با ارزش ترین ماهیانی هستند که در جهان یافت می شوند. متخصصین علوم زیستی و دریایی به منظور جلوگیری از انقراض نسل این ماهیان با ارزش و حفظ ذخایر موجود ، از تکثیر و پرورش مصنوعی بهره جستند. در کشور ما از حدود 15 سال پیش پرورش غیر رسمی ماهیان خاویاری شروع شده ولی پرورش آن بصورت یک کار مستقل در مزارع پرورشی حدود 10 سال قدمت دارد چند مزرعه پرورشی اکنون در استان های شمالی و مرکزی کشور وجود دارند (اعتمادی،1386). جهت حفظ ذخایر ماهیان خاویاری، شرکت سهامی شیلات ایران علاوه بر کارهائی که در سایر مراکز تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری صورت گرفته  اقدام به تکثیر و پرورش مصنوعی این ماهیان در مزارع سردابی کرده اند در استان گلستان توزیع 5 هزار قطعه بچه ماهیان خاویاری در مزارع سردابی  برای پرورش با آب چاه به منظور استفاده بهینه از فضا و آب صورت گرفت که پرورش آنها در یک دوره 5 ساله انجام شد (پاسندی، 1388). در سال 1386 تعدادی بچه فیل ماهی به مزارع سردابی زرین آباد کتول انتقال داده شد که به وزن حدود 9 کیلوگرم رسیدند (عقیلی نژاد، 1387). در منطقه فردو قم نیز این کار صورت گرفت که تعدادی بچه ماهی استرلیاد را به انجا منتقل کرده و مورد پرورش قرار دادند (عطایی، 1390). در خراسان جنوبی نیز تعداد چهار هزار قطعه بچه ماهی شیپ  در سطح مزارع سردابی توزیع شد که به منظور تولید گوشت در یک دوره 3 تا 5 ساله مورد پرورش قرار گرفتند (هادربادی، 1390). در استان اردبیل نیز حدود 2 تا 3 هزار قطعه بچه فیل ماهی و ازون برون در سطح مزارع سردابی توزیع شد که اولین ماهیانی که در این استان رهاسازی شدند (واعظی،1389).   

تاریخچه تکثیرو پرورش فیل ماهی:

فیل ماهی مدت هاست که برای پرورش مورد استفاده قرار می گیرد. لاروهای این ماهی در مراکز تکثیر و پرورش، تا وزن 3 گرم رشد کرده و سپس به دریا رهاسازی می شوند. هرچه والدین فیل ماهیان از کیفیت بهتری برخوردار باشند، مراحل انکوباسیون و پرورش بعدی بازدهی بالاتری خواهد داشت (قزل،1370). ضریب رشد این ماهی نسبت به ازون برون و چالباش بالاتر می باشد (هوچلیتنر ،1993،پیروگوسکی و فدیوا ،1982)¹. فیل ماهی در آبگیرهای منطقه مسکو جهت بهره برداری به منظور صید ورزشی معرفی شده است.میانگین وزن فیل ماهیان پرورش یافته در استخرهای پرورشی دن، طی سال های 1967-1969 برای ماهیان زیر یک ساله، دو ساله و سه ساله به ترتیب به 300، 800 و 4000 گرم رسید(شکل1). فیل ماهی همچنان در حوضچه های حاوی زئوپلانکتون به وزن2-1 گرمی رسیده و سپس با غذای پلت مرطوب شامل ماهیان کم ارزش تر مثل کلمه و ماهی پخته چرخ کرده تغذیه می شوند. در سیستم پرورش در قفس، ماهیان زیر یک ساله به وزن 250-225 گرم رسیدند. در این ماهیان پدیده هم جنس خواری در روزهای اول در قفس ها و حوضچه ها دیده می شود. فیل ماهیان دو و سه ساله با تراکم 12-3 کیلوگرم در متر مربع نگهداری می شوند. میزان رشد تابستانه در قفس ها بیش از رشد در حوضچه هاست، به طوری که در قفس ها وزن ماهیان دو و سه ساله به ترتیب به 1020 و 1890 گرم رسیده ولی در حوضچه ها این مقدار 435 و 1317 گرم بوده است. در سال های 1952-1960 فیل ماهی در حوضچه های پرورشی واقع در باغ وحش مسکو پرورش داده شد. بچه ماهیان مزبور ابتدا با لارو شیرونومیده و سپس با ماهیان زنده کوچک تغذیه شدند. ماهیان بزرگ تر با گوشت گاو به میزان 4.5-2.2 % وزن بدن مورد تغذیه قرار گرفتند. میانگین دمای آب در این حوضچه ها14-12 درجه سانتی گراد بود. ضریب تبدیل غذا (گوشت گاو و ماهی) در ماهیان بزرگ تر،8 و برای نمونه های کوچک تر (لارو شیرونومیده و ماهی) 16-4 بوده است. طی پنج سال میانگین وزن این ماهیان از 1613 گرم به 13525 گرم رسید.مقدار جیره داده شده 10- 7 % وزن بدن بوده و شامل ماهی چرخ کرده ( 89 % )، مخمر ( 5% )، آرد ماهی ( 5% ) و پرمیکس (1% ) می شد. در ابتدا بیش از70 % غذای مصرف شده توسط فیل ماهیان را، زئوپلانکتون ها و بنتوزها تشکیل می دادند. ولی با رسیدن به وزن 50 گرمی، تقریبا تمام ماهیان شروع به تغذیه از غذای مصنوعی کردند. وزن ماهیان زیر یک ساله به 150 گرم رسیده، بقای آنها 50 % و مقدار تولید 2 تن در هکتار بود. سپس این ماهیان در فصول سرد سال (مهر- اسفند) به استخرهائی با وسعت 5/0– 25/0هکتار و عمق 3-2 متر و با تراکم 120 هزار در هکتار منتقل شدند. در این حالت کاهش وزن زمستانه به میزان 40-30 % بود. فیل ماهیان سال دوم از ماهیان خرد شده تغذیه می کنند. ماهیانی که به وزن 700 گرمی رسیده بودند (50-40% کل ماهیان) به بازار عرضه گردیده و ماهیان کوچکتر برای پرورش بیشتر نگاه داشته شدند. میزان بقای ماهیان سه ساله 95% و وزن آنها 2-7/1 کیلوگرم و مقدا تولید آنها 5/7-5 تن در هکتار بود. در استخرهای بزرگ پرورش توأم ماهی، فیل ماهی همراه با ماهیان کپور نقره ای و سرگنده نیز پرورش داده شد. تراکم ماهیان یک تابستانه، عبارت از9/0-4/0هزار قطعه کپور سرگنده و 3-2 هزار قطعه کپور نقره ای و4-3 هزار قطعه فیل ماهی در هکتار بود. در تجربه دیگری که در سیستم کشت توأم بلوگا با کپور ماهیان انجام گرفت (سوکولسکی¹ و رضوانو²،1991). فیل ماهیان یک، دو و سه تابستانه به ترتیب به اوزان 15/0،93/0و3/2 کیلوگرمی رسیدند. در این تجربه درصد بقاء برای فیل ماهیان سال اول و دوم 87% و90% بوده و تراکم آنها در سال دوم به 700-900هکتار رسید.همچنین فیل ماهیان زیریک ساله و دو ساله از 3 گرمی تا 2 گرمی در استخرهای خلیج (دریای آزوف) با درجه شوری 8-4 در هزار پرورش داده شدند. از آنجائی که در چنین شرایطی میزان تلفات فیل ماهی جوان تا 20% می رسد، این موضوع نشان می دهد که سازش با آب شور یک مرحله بحرانی در زندگی این ماهی است. فیل ماهیان 3-30 گرمی از گاماروس های بزرگ (30% وزن بدن)، غذای پلت خشک (30-20%) و ماهی کیلکای چرخ کرده و یا خرد شده که نسبت آن به مرور تا 60% افزایش می یافت تغذیه شدند.  در تالاب دلتای ولگا، وزن فیل ماهی زیر یک ساله و دو ساله با تغذیه از غذای طبیعی و باتراکم 100 قطعه ماهی در هکتار به ترتیب 160-130 و 1000-500 گرم و میزان تولید 280 کیلوگرم در هکتار بود.بنابراین احتمال می رود که بی مهرگان بزرگ و ماهی ها نقش مهمی را در تغذیه فیل ماهی در آب های لب شور بازی کنند. در سال های 78 - 1976 آزمایشاتی در مورد پرورش فیل ماهی در قفس های توری در خلیج Gelendzhik  دریای سیاه انجام گرفت.پس از12 روز سازش در حوضچه هایی با آب دریای سیاه، فیل ماهیان 4 - 10 گرمی با تراکم  35  قطعه  در متر مکعب به قفس های به حجم 45 مترمکعب و عمق 7 متر و به فاصله حدود 100 متری ساحل انتقال داده شدند. این ماهیان با ماهی چرخ کرده و سبوس تغذیه شده و مصرف غذائی برای هر کیلوگرم افزایش وزن بدن آن ها معادل 8 واحد بود. این آزمایشات نشان داد که پرورش فیل ماهی جوان در قفس به منظور رها سازی بعدی در دریا امکان پذیر است (اریکسون و پولیانینو،1995).مطالعه دیگری نشان می دهد که طیف مواد غذائی فیل ماهی بسیار وسیع بوده و کاهش یکی از منابع غذائی سبب روی آوری به تغذیه از سایر منابع می شود. این ترجیح غذائی با درجه حرارت نیز تغییر می کند (طریک،1371). در این مطالعه خاطر نشان شده است که ترجیح غذائی فیل ماهی در حوضه جنوبی دریای خزر از ماهیان گوبیده، ترجیح غذائی چالباش از گوبیده و کلاپیده، ترجیح غذائی ازون برون از کلاپیده و ترجیح غذائی قره برون از دو کفه ای ها و سخت پوستان است (تقوی مطلق،1995)این گونه برای پرورش به صورت خالص و یا به عنوان والد در دو رگه گیری ها مناسب هستند. پرورش فیل ماهی به دلیل برخورداری از سرعت رشد بالا در مقایسه با سایر ماهیان خاویاری از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد (کیوان، 1382، محسنی و همکاران، 1379) در سال های اخیر توجه زیادی به پرورش این ماهی در محیط های مصنوعی گردیده است و پروژه های متعددی در این راستا صورت گرفته و یا در دست انجام است ( محسنی و همکاران،1381، پورعلی فشتمی و همکاران، 1381).کارشناسان عقیده دارند که در شرایط موجود فیل ماهی دریای خزر قادر به تولید مثل طبیعی نبوده و بقاء آن به صورت کامل وابسته به تکثیر مصنوعی و رهاسازی این ماهیان در دریا است.(اسپیر و همکاران،2000) براساس برآوردهای انجام شده حدود 91.5 در صد فیل ماهیان موجود در دریای خزر حاصل از تکثیر مصنوعی می باشند (برادران طهوری، 1377).پرورش فیل ماهی در کشور در حوضچه های بتنی و یا فایبرگلاس و همچنین استخرهای خاکی انجام می شود و تجربه نشان داده است که شرایط پرورش در حوضچه های بتنی و سیستم متراکم نسبت به استخرهای خاکی ارجحیت دارد. با توجه به Eurytherme بودن فیل ماهی و دامنه مناسب درجه حرارت رشد آن (15-27 درجه سانتیگراد) بسیاری از نقاط کشورمان برای گسترش این صنعت مناسب تشخیص داده شد. همچنین به دلیل یوری هالین بودن گونه فیل ماهی امکان پرورش ان در آب شیرین تا شوری 18 در هزار وجود دارد. بدین ترتیب مناطق زیادی در کشورمان مستعد پرورش این گونه می باشد (طهوری،1379)اگر این ماهی وارد صنعت پرورش آبزیان شود در عرض سه سال بین 10 تا 12 کیلوگرم می رسد و در بالای 20 سالگی به باروری می رسد. ماهیان در استخر بتونی نسبت به استخر خاکی دارای رشد بهتری بوده‌اند و آن به‌ علت تغذیه از غذای کنسانتره موجود بوده است. فیل ماهیان در استخر بتونی به ‌راحتی می‌توانند غذای دستی را پیدا کرده و مورد تغذیه قرار بدهند.نتایج حاصل از مطالعات 29 هفته ای جهت ارزیابی پرورش گوشتی گونه فیل ماهی در وان فایبرگلاس و استخر خاکی با وزن متوسط 35/0± 76/28 گرم نشان داد که در وان فایبرگلاس فیل ماهیان در مدت 200 روز پرورش افزایش وزنی معادل 17/584 گرم و تولیدی معادل 6 کیلوگرم در هر متر مربع داشتند (سوداگر،1387).که درصد بقاء، ضریب تبدیل غذایی و شاخص رشد ویژه آنها به ترتیب برابر با 4/98درصد، 21/2 و 41/1بود، در حالی که در استخر خاکی طی این مدت، فیل ماهیان افزایش وزنی معادل 708 گرم و تولیدی معادل 5/1 کیلوگرم در هر متر مربع با درصد بقاء، ضریب تبدیل غذایی و شاخص رشد ویژه به ترتیب برابر با 7/85 درصد،32/1و 69/1داشتند. نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که در اوایل دوره پرورشی وان فایبرگلاس از وضعیت رشد مناسبتری برخوردار بود، اما پس از آن این روند برعکس گردید، به طوری که ماهیان پرورش یافته در استخر خاکی از ضریب تبدیل غذایی وشاخص رشد ویژه مناسب تری برخوردار بودند  (سوداگر،1387).Taganrog